Voorzichtige denker zoekt medetwijfelaar

Over waarom twijfel geen zwakte is — en wat de media daarin laten liggen

Er zijn van die zinnen die blijven hangen. Niet omdat ze schreeuwen, maar juist omdat ze fluisteren. “Voorzichtige denker zoekt medetwijfelaar”¹ — dat stond er op het protestbord van sociaal psycholoog Frenk van Harreveld. Geen harde leus, geen stellingname die zich leent voor een talkshow-ruzie, maar een uitnodiging. Een open hand in plaats van een gebalde vuist. En precies daarom raakt het me.

Ik merk het zelf ook vaak: wie vandaag geen duidelijke mening heeft, lijkt niet mee te tellen. Je moet ergens vóór of tegen zijn. Voor of tegen klimaatmaatregelen, tegen of vóór migratie, vóór Israël of vóór Palestina, vóór boeren of vóór natuur. Alsof het altijd zo simpel is.

Twijfelen is verdacht geworden.

De kracht van de aarzelende stem

Van Harreveld wijst op iets fundamenteels: dat mensen in onzekere tijden grip zoeken. En dat ‘grip’ zich vaak vertaalt in stevige standpunten. We willen zeker weten wat we vinden, en liefst ook wat de ander fout doet. Twijfel past daar niet in. Terwijl twijfel, juist als het oprecht is, zoveel zegt over openheid, over de bereidheid om te luisteren en om mee te bewegen met inzichten die kunnen veranderen.

In de wetenschap is dat normaal: hypothesen worden getoetst, bijgesteld, verworpen. Wetenschap bouwt niet op zekerheid, maar op systematische twijfel. Waarom zou dat in het publieke debat zo anders moeten zijn?

Wat twijfel geen kans geeft: de media

Daar komt de rol van de media in beeld. Veel nieuws werkt volgens een simpel format: conflict verkoopt. Tegenstellingen zijn spannend. Dus krijgt de kijker een parade van standpunten: aan tafel zit iemand vóór en iemand tegen. Zo ontstaat dynamiek, debat — en schijnzekerheid.

Want wat ontbreekt, is ruimte voor de genuanceerde stem. Voor de mens die zegt: “Ik weet het niet precies, maar ik wil het snappen.” Die stem haalt zelden de voorpagina. En dat is niet omdat die stem minder waardevol is, maar omdat ze zich slecht laat vangen in headlines en soundbites. Twijfel past niet in 20 seconden zendtijd.

En dat is een gemiste kans.

De wereld is geen ja/nee-vraag

De problemen waar we als samenleving voor staan zijn groot, complex en vaak tragisch gelaagd. Klimaatbeleid raakt economie, raakt gedrag, raakt rechtvaardigheid. Migratie raakt identiteit, veiligheid, medemenselijkheid, demografie. Er zijn geen simpele antwoorden. En toch doen we alsof ze er wel zijn.

De media spelen daarin onbedoeld een rol. Door steeds dezelfde tegenstelling op te voeren, leren we onszelf dat nuance gelijkstaat aan zwakte. Maar ik denk dat het precies andersom is: twijfel is de moed om het nog niet te weten.

Wat als we het anders doen?

Stel je voor dat talkshows ook ruimte geven aan mensen die denken in vragen in plaats van meningen. Dat nieuwsberichten niet alleen “kamp A zegt dit, kamp B dat” zijn, maar ook een verkenning van waarom mensen twijfelen, wat ze afwegen, wat ze voelen. Dat zou de werkelijkheid misschien minder overzichtelijk maken — maar wel eerlijker.

Twijfel is geen stilstand. Het is een teken van betrokkenheid. Van besef dat de wereld niet te reduceren is tot links of rechts, goed of fout, wij of zij. En dat we elkaar nodig hebben om tot iets beters te komen dan we zelf hadden kunnen bedenken.

Een uitnodiging

De tekst op dat bord — “Voorzichtige denker zoekt medetwijfelaar” — is voor mij meer dan een grap of een stijlmiddel. Het is een verlangen. Naar een samenleving waarin ruimte is voor zoeken, voor luisteren, voor voorlopigheid. Waarin we elkaar niet afrekenen op het feit dat we twijfelen, maar juist waarderen dat we het gesprek aangaan.

En misschien — heel misschien — is het tijd dat ook de media hun formats durven herzien. Zodat niet alleen de roepers gehoord worden, maar ook de denkers die durven zeggen: ik ben er nog niet uit, maar ik wil het wel begrijpen.

1. https://www.trouw.nl/opinie/mijn-protestbord-voorzichtige-denker-zoekt-medetwijfelaar~b259f349/ ↩︎