De avond is ongemak is een rijk boek, maar tegelijkertijd ook een ongemakkelijk boek. Jas is de 10-jarige vertelster en hoofdpersoon. In het eerste deel van het boek verdrinkt Matthies, haar oudste broer. Het verlies en de rouw om Matthies is het centrale thema van het boek.

De avond is ongemak speelt zich af op het platteland in een religieus boerengezin waar het leven draait om de koeien, het geloof en de kerk. In het boek wordt beschreven hoe het gezin om gaat met verlies van Matthies. Marieke Lucas Rijneveld beschrijft op een indringende manier hoe het gezin om gaat met het verlies van Matthies en hoe het gezin steeds minder functioneert, en de afstand tussen de leden van het gezin steeds groter wordt. In het boek zien we Jas en haar zusje Hanna en broer Obbe steeds verder ontsporen en wordt Jas steeds eenzamer.

Het verlangen naar Matthies en daardoor het willen ontmoeten van de dood een steeds weer terugkerend thema. Bijvoorbeeld:
“Ze weet natuurlijk niet dat wij, de drie koningen, de door proberen te ontmoeten.”
En
“Ik weet niet of ik sterk genoeg ben om de dood nu te ontmoeten.”
Dit thema dient zich in het begin van het boek al aan en blijft tot het slot van het boek een belangrijk thema als Jas de deksel sluit.

Marieke Lucas Rijneveld heeft een eigen stijl van schrijven, soms heel poëtisch, zoals ze bijvoorbeeld beschrijft hoe vader kwaad de schuur uitloopt:
“Met grote stappen beent hij de schuurdeur weer uit, smijt de deur achter zich dicht. Boosheid heeft scharnieren die nodig geolied moeten worden.”
(Je kunt je afvragen of je niet de schuur uit beent in plaats van de schuurdeur.) Aan de andere kant heeft ze ook stijl waarin de beelden vaak over elkaar heen tuimelen. Het is een stijl waar je van moet houden.